Newyddion

Y Capel Cymraeg yn Nulyn

Ymysg papurau Cyfarfod Misol Môn a gedwir yn archifdy'r Sir yn Llangefni ceir casgliad hynod o ddiddorol yn ymwneud â Chapel Cymraeg Talbot Street Dulyn, yr unig gapel Cymraeg a fu yn Iwerddon ac a ddôi o dan awdurdod Henaduriaeth Môn.

Fel y gellid disgwyl, fel Achos Cenhadol i’r cannoedd o forwyr Cymreig a ymwelai â’r ddinas y cychwynnwyd pethau, gan gynnal gwasanaethau yn y gwahanol longau a ddigwyddai fod ym mhorthladd Dulyn.  Teimlid mai pur ddiffygiol oedd y trefniant yma ac ym 1838 adeiladwyd capel yn Talbot Street, heb fod ymhell o ganol y ddinas.  Gydag agor y capel ehangwyd y gynulleidfa i gynnwys y Cymry hynny a weithiai yn y ddinas ei hun.   Er hyn i gyd ‘roedd y naws forwrol yn dal yn gryf.  Gelwid y galeri yn “quarter deck” a dim ond morwyr a gâi eistedd yno.  Ar lawr y capel, neu’r “main-deck” fel y’i gelwid, eisteddai’r dynion ar y “starboard” (yr ochr dde) a’r merched ar y “port side” (yr ochr chwith).  Ceid yno hefyd rai pethau annisgwyl, fel “spitoons” ger rhai o seddau’r dynion ac ar y dechrau caniateid smocio.

Ynys o Gymreictod oedd y capel yng nghanol Dulyn ac ‘roedd hyn yn peri syndod ac edmygedd i’r Gwyddelod, fel yr esbonia Ernest Blythe, gweinidog cyllid llywodraeth Iwerddon ym 1951:

When I joined the Gaelic League and began to learn Irish, one of my fellow members told me, almost with bated breath, that the Welsh community in Dublin had its own church in which services were conducted in Welsh.  I went there one Sunday morning to revel in the sound of a language closely related to Irish.  That little Welsh-speaking congregation, maintaining its individuality in a foreign city, made a profound impression on me.

Eto, ‘roedd yno ochr arall o gofio hanes cythryblus Iwerddon.  Er nad ymosodwyd erioed ar aelodau o’r capel, ‘roedd yna ddrwgdeimlad yn erbyn Protestaniaid yn nyddiau Parnell, yn enwedig gyda methiant y Mesurau Ymreolaeth, y teimlad cyffredinol ymysg y Gwyddelod oedd mai’r Protestaniaid a’u gwrthwynebiad oedd un o’r rhesymau dros y methiant.  Yn y cyfnod yma, teflid cerrig at y capel gan falu ffenestri.  ‘Roedd un aelod mor ofnus fel y deuai i’r gwasanaeth gyda refolfer yn ei boced.  Yn yr un modd creodd Gwrthryfel y Pasg ym 1916 drafferthion a bu’n rhaid cau’r capel am dros wythnos oherwydd yr ymladd.  Yn ystod y gwrthryfel, yn ôl y sôn, cafodd John Lewis y gweinidog fwled drwy gantel ei het.

Er mynd drwy ddyddiau cythryblus, dal i rygnu ymlaen a wnâi’r capel, er bod nifer yr aeloddau yn mynd yn llai bob blwyddyn.  Ym mis Rhagfyr 1939 penderfynwyd yng Nghyfarfod Misol Llangefni i gau’r capel dros gyfnod y rhyfel, ‘…oherwydd yr anawsterau sydd ar ffordd gweinidogion i groesi’r dwr i’w cyhoeddiadau’.  Yn Awst 1944 adroddwyd yng Nghyfarfod Misol Cefn Bach fod y capel wedi ei werthu a dyna ddiwedd ar unig gapel y Methodistiaid Calfinaidd yn Iwerddon.

Deil adeilad y capel i sefyll yn Talbot Street.  Am gyfnod bu’n siop esgidiau, wedyn yn neuadd snwcer.  Tybed a fyddai’n syniad rhoi plâc ar yr adeilad i nodi beth ydoedd.   Beth yw barn aelodau Draig Werdd am hyn?

Mae’n ddiddorol nodi’r ffaith hefyd bod un o aelodau Draig Werdd, Howell Evans (sydd newydd ddathlu ei benblwydd yn 95 oed) yn aelod blaenorol o’r capel.  Os oes unrhyw gwestiwn yr hoffech chi anfon at Howell ynglyn â hanes y capel, cliciwch yma i anfon neges e-bost atom.

(Am ychwaneg o wybodaeth gweler “Wrth Angor yn Nulyn” gan Huw Llywelyn Williams).

Cymorth Cymraeg i Office 2003

Mae cwmni Microsoft newydd wedi cyhoeddi cymorth Cymraeg i Office 2003.  Gellir ei ddadlwytho o'r we trwy ddefnyddio'r ddolen isod:

http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?FamilyId=CCF199BC-C987-48F5-9707-DC6C7D0E35D0&displaylang=cy 

Cliciwch yma i ddangos datganiad swyddogol Microsoft i'r wasg (yn Saesneg).

Derbyn Rhaglenni Cymreig yn y Weriniaeth Iwerddon

O Orffennaf 10, 2003 mae modd derbyn BBC1 Wales a BBC2 Wales drwy loeren Sky Digital yn Iwerddon.  Mae hefyd yn bosib dderbyn ITV1 Wales.   Mae holl sianeli teledu a radio digidol eraill y BBC hefyd ar gael yn rhad ac am ddim. Mae S4C ar gael yn Iwerddon ers tro drwy Sky Digital (sianel 135).

I dderbyn y rhaglenni hyn bydd gofyn i chi gael derbynnydd lloeren Sky Digital a datgodiwr (digibox). Does dim rhaid cael cerdyn gwylio Sky i dderbyn y rhaglenni uchod. Felly, os oes offer Sky Digital gennych yn barod, dilynwch y cyfarwyddiadau isod i dderbyn BBC Wales.

Os nad oes offer Sky Digital gennych yn barod, ond os oes gennych awydd derbyn y rhaglenni, bydd raid i chi gael dysgl loeren a ‘digibox’. Does dim angen cytundeb Sky i gael hyn - ond bydd rhaid ich dalu am yr offer.

Dewis arall yw cymryd mantais ar gynnigion arbennig sydd gan Sky, lle’r ydych yn ymrwymo i dalu am gytundeb Sky am 12 mis, ac yn cael yr offer am ddim, gan dalu €15 am ei osod.  Gellwch derfynu’r cytundeb gyda Sky unrhyw bryd ar ôl y 12 mis. Os gwnewch hynny, byddwch yn dal i fedru derbyn holl sianeli’r BBC, S4C a rhai sianeli rhad ac am ddim eraill.

Sylwch na fedrwch dderbyn darllediadau digidol RTE1, Network 2, TV3 na TG4 heb gytundeb Sky. Ym mhob achos, gyda chytundeb Sky neu beidio, fydd dim modd i chi dderbyn Channel 4 drwy loeren. 

Cysylltwch â Sky TV yn Iwerddon am fwy o manylion. Eu rhif ffôn yn Iwerddon yw  0818-719851.   Os nad ydych eisiau cytundeb Sky, gellwch gysylltu â gosodwr teledu digidol drwy’r ‘Golden Pages’ am amcangyfrif o’r gost.